Wanneer de ambities en doelen ten aanzien van erfgoed duidelijk zijn, worden deze juridisch verankerd in nota’s, plannen en verordeningen. Het gaat hierbij om waarden en belangen in de sfeer van de archeologie, gebouwd erfgoed en cultuurlandschap. De instrumenten voor de borging en verankering vloeien voort uit de wettelijke regelingen en besluiten.
Er zijn verschillende instrumenten die een gemeente in samenhang kan inzetten. Het bestemmingsplan is het enige instrument dat voor iedereen bindend is. Hierin worden onder meer ruimtelijke ambities uit de structuurvisie concreet vertaald. Of de voorgenomen ruimtelijke ingrepen uit het bestemmingsplan leiden tot nadelige gevolgen voor de cultuurhistorie moet blijken uit de milieueffectrapportage. Wil een persoon, bedrijf of overheid een bouwplan realiseren, dan moet een omgevingsvergunning worden aangevraagd die onder meer aan het bestemmingsplan wordt getoetst. Gemeenten kunnen voor gebieden waarin de bestaande situatie het uitgangspunt is, in plaats van een bestemmingsplan een beheersverordening opstellen. In de gemeentelijke erfgoedverordening wordt onder meer de inschakeling van een erfgoedcommissie geregeld.
Het gemeentelijk instrumentarium bestaat dus op hoofdlijnen uit de volgende onderdelen. Het bestemmingsplan wordt in een apart dossier behandeld.
In dit dossier:
Structuurvisie
De gemeente kan haar ambitie ten aanzien van cultureel erfgoed vastleggen in een gemeentelijke structuurvisie.
Beheersverordening
Gemeenten kunnen voor gebieden waarin de bestaande situatie het uitgangspunt is, in plaats van een bestemmingsplan een beheersverordening opstellen.
Omgevingsvergunning
De omgevingsvergunning wordt aangevraagd voor een bouwplan of andere fysieke ruimtelijke ontwikkeling zoals bijvoorbeeld het slopen van een bouwwerk.
Milieueffectrapportage
Een milieueffectrapportage (m.e.r.) brengt de milieugevolgen van een voornemen in beeld voordat er een besluit over is genomen.
Erfgoedverordening
Gemeenten moeten een verordening in het leven roepen waarmee het cultureel erfgoed kan worden beschermd.
Monumenten- en welstandscommissie
Commissies voor welstand en erfgoed adviseren gemeenten over bouwplannen waarvoor een omgevings- of monumentenvergunning vereist is.